Đối lập hay không đối lập ?

Khi tiếp tục suy nghĩ về hiệu quả của phong trào dân chủ ở Việt Nam, tôi bị dẫn dắt tới một vấn đề mà tôi cố gắng trình bày ngắn gọn sau đây.

Các nhà nghiên cứu sử học khi xem xét trường hợp Liên Xô và khối cộng sản Đông Âu đã có nhận xét rằng các chế độ cộng sản rất giỏi tạo ra các đối lập cuội (fausse opposition), tức là các tổ chức hoặc các đảng phái không phải cộng sản nhưng hoàn toàn nằm trong sự điều khiển của đảng cộng sản, hoặc do đảng cộng sản lập ra, điều này nhằm tạo ra một tình trạng dân chủ giả.

Điều đáng buồn là những người nước ngoài nghiên cứu về Việt Nam có thể nhìn một số hoạt động dân chủ hiện tại ở Việt Nam như là những đối lập cuội. Tôi đã suy nghĩ về vấn đề này và cố tìm cách lý giải tại sao họ lại có thể nhìn nhận như vậy.

Và tôi đụng phải cái thực tế này: chính quyền biến các đối lập thật thành các đối lập cuội bằng cách không trừng phạt những người có các đòi hỏi mang tính chất đối lập nhưng lại vô hiệu hóa các đòi hỏi của họ (dĩ nhiên những người bị trừng phạt do các hoạt động đối lập không nằm trong trường hợp này), do đó mà tạo nên tình trạng : ai đòi cứ đòi, ai làm cứ làm, không cần nghe, không cần đếm xỉa. Để cho đòi thoải mái, để cho phản đối thoải mái, nhưng những đòi hỏi đó hoàn toàn bị phớt lờ, bị vứt vào sọt rác.

Đó là tình trạng diễn ra những năm gần đây : nào là góp ý cho hiến pháp, nào là kiến nghị dừng Boxit Tây Nguyên, nào là yêu cầu đòi hiệu trưởng ĐHSPHN hủy bỏ quyết định vi phạm pháp luật đối với Đỗ Thị Thoan, nào là kiến nghị đòi thay đổi thể chế..., vô vàn các văn bản kiến nghị mà nhà nước không bao giờ thèm trả lời, không bao giờ thèm thực hiện . Bằng cách đó chính quyền cho phép tồn tại một thứ trạng thái dân chủ giả. Khi cần, có thể nói với quốc tế rằng : « Không, chúng tôi không bóp nghẹt tự do ngôn luận, chúng tôi vẫn để cho người dân nói đấy chứ . Bằng chứng là : a, b, c.... »

Nhưng bản chất của vấn đề là : chính quyền để cho người dân nói, nhưng chỉ thực hiện những gì do chính mình quyết định, không đếm xỉa đến ý kiến của người dân. Hãy xem thực tế của tình trạng khai thác Boxit, hãy xem bản hiến pháp 2013 được thông qua còn tệ hơn cả bản dự thảo, hãy xem việc Thông tư 15/2014/TT-BGDD đã khiến cho tình trạng tự do học thuật trong đại học Việt Nam còn có thể bị vi phạm trầm trọng hơn rất nhiều lần trước khi có vụ việc của Đỗ Thị Thoan. V.v...

Ở đây phải nói rõ rằng, tôi không nghi ngờ mong muốn dân chủ hóa của những người đang cố gắng cho phong trào dân chủ. Đó là một mong muốn thực sự, ít nhất đó là điều mà cá nhân tôi nhìn thấy. Nhưng mong muốn của họ bị vô hiệu hóa, và vì thế họ bị đẩy vào tình thế đối lập mà thành ra không đối lập. Nếu để tình trạng này kéo dài, nếu để mình bị biến thành đối lập cuội, thì vô hình chung (ngoài ý muốn) những người làm dân chủ có thể góp phần củng cố sự dối trá của chính quyền.

Những người tiến hành các hoạt động dân chủ, nếu không ý thức được rằng trên thực tế các hoạt động của mình đã bị làm cho vô hiệu, sự đối lập của mình đã bị biến thành đối lập cuội do tình trạng vô hiệu triền miên, thì sẽ dễ dàng có cảm giác tự hài lòng, tự cho là mình đã làm được việc nọ việc kia, nói được điều nọ điều kia... Nhưng lại không biết rằng, trên thực tế họ có thể đang ở vào tình trạng « đối lập cuội ». Vị thế đối lập cuội hẳn còn đáng buồn hơn là vị thế trí thức cận thần.

Vậy muốn có hiệu quả thực sự, những người làm dân chủ phải thoát khỏi tình thế đối lập cuội mà chính phủ đang đẩy họ vào. Cũng có nghĩa là họ phải khắt khe với bản thân mình hơn nữa, phải đòi hỏi cao hơn nữa đối với các hoạt động của họ, và đặc biệt là phải hướng tới hiệu quả của hoạt động. Đã đến lúc cần chấm dứt kiểu tư duy : chỉ cần đưa ra một hoạt động cho có hoạt động, chứ không cần nghĩ tới hiệu quả. Nếu xem xét kỹ, sẽ thấy lối tư duy này chính là lối tư duy cộng sản chủ nghĩa kiểu Việt Nam. Cũng chính lối tư duy này đã khiến cho thành tựu công nghiệp hóa của Việt Nam sau hơn nửa thế kỷ chỉ là sản xuất được mấy cái đinh ốc, đã khiến cho đầu tư vào giáo dục của Việt Nam cao nhất khu vực (tính theo phần trăm GDP) nhưng thành tựu của giáo dục Việt Nam lại thấp nhất trong khu vực, v.v..., ai cũng có thể đưa ra hàng loạt dẫn chứng cho điều này.

Làm sao phong trào dân chủ có thể thành công nếu các hoạt động lại được dẫn dắt bởi chính lối tư duy của cái đối tượng mà nó muốn chống lại ?

Paris, 19/10/2014

Nguyễn Thị Từ Huy