Bay theo đàn chim thiên di

TẢN MẠN BÊN TÁCH CÀ PHÊ

Nguyễn Xuân Thiệp

Mùa thu…
Chim thiên di (migrating birds), từng đàn từng đàn, sáng chiều bay qua bầu trời. Và này, em hãy nghe những tiếng dương cầm rơi rơi trên một con sông với những cánh chim trời lướt bay và rồi một tiếng hát rất “mâle”, rất đàn ông, cất lên trong giai điệu của ca khúc To be by your side của Nick Cave: "Across the oceans / Across the seas / Over forests of blackened trees./ Through valleys so still we dare not breathe / To be by your side… And I know just one thing/ Love comes on a wing/ And tonight I will be by your side/ But tomorrow I will fly away/ Love rises with the day/ And tonight I may be by your side/ But tomorrow I will fly/ Tomorrow I will fly/ Tomorrow I will fly..."(Qua các đại dương dậy sóng / Qua những khu rừng xanh đen / Qua thung sâu vắng lặng / Anh tìm đến bên em… Và này, anh chỉ biết một điều/ là / tình yêu chúng ta đến trên một cánh bay/ Và đêm nay anh sẽ ở bên em/ Nhưng ngày mai anh sẽ bay xa.../ Tình yêu dậy cùng với ngày lên / Và đêm nay anh sẽ ở bên em / Nhưng ngày mai anh sẽ bay xa.../ Bay xa...).

Chắc chắn trong đời ít ra cũng có một lần bạn nhìn thấy những cánh chim -một đàn ngỗng trời chẳng hạn- bay về phương Nam. Về đâu khi gió mùa thơm ngát, ôi lũ chim giang hồ... Ca từ của Văn Cao quá đẹp, bạn nhỉ. Về đâu?... Xin thưa: Chúng bay về Nam trốn rét, thường là vào độ Tháng Mười, phải thế không bạn? Những con chim én làm tổ dưới mái nhà thờ Mission ở San Juan Capistrano cũng vậy, chúng lên đường vào khoảng cuối Tháng Mười đấy, nhằm ngày lễ Thánh John. Riêng Nguyễn, thời nhỏ ở ngôi nhà bên dòng sông Hương, Nguyễn tôi đã từng đứng ngắm cảnh đàn sếu bay qua bầu trời. Cảnh tượng thật đẹp và đượm buồn. Nó báo hiệu những ngày vui đang tắt cùng với ánh nắng cuối trời, và mùa đông đang đến. Và em, em ơi, dưới bầu trời Atlanta vào cuối Thu đầu Đông, khi rừng cây xơ xác và bầu trời chập chùng mây, em đã cùng với người dân ở đây mở hội đón đàn chim từ phương xa bay qua bầu trời, về Nam tìm nắng ám. Nhạc trỗi vang lừng và những quả bóng bay đầy trời cùng trực thăng và máy bay rộn rã đón và đưa đàn chim. Viết tới đây, Nguyễn chợt nhớ tới tên một cuốn phim Liên Sô chiếu trong những năm sau 1975 ở thành phố Sài Gòn: Khi Đàn Sếu Bay Qua. The Cranes are flying. Chuyện phim khá cảm động: một cô gái ở Matxcơva (phiên âm theo kiểu các bác ở VN bây giờ) tiễn người yêu ra mặt trận vào mùa những cánh chim lên đường trốn rét. Thế rồi mỗi năm khi đàn sếu kia xuất hiện thì cô lại nhớ người đi không về.
Đây, ta hãy lắng nghe lời thuật chuyện..
“Đàn sếu như những chiếc tàu đang ra đi, cô gái trong phim đã nói với người yêu như thế khi ngước nhìn lên bầu trời mùa thu đầy cánh sếu. Rồi chàng trai lên đường nhập ngũ, cô gái không thể đợi chờ nhưng cả cuộc đời còn lại của cô mang nỗi day dứt và thương nhớ khôn nguôi. Thời gian trôi qua, cho tới một ngày có tin anh tử trận. Cũng như anh, nhiều người lính đã nằm lại chiến trường khi chiến tranh kết thúc, nhưng linh hồn của họ hóa thành sếu trắng, đem bao ước vọng trở về cùng mùa xuân trên bầu trời Matxcơva.”

Phải rồi, những cánh chim di bay qua bầu trời là hình ảnh đẹp và buồn, như đã nói ở trên, Thế nhưng, xét theo hòa điệu của thiên nhiên thì đây là một bài thơ, và những cánh chim chính là hình ảnh của cơn mơ. Nguyễn tôi mời các bạn cùng đọc và cảm nhận chất thơ trong đoạn văn sau đây của Nguyệt Hạnh viết từ một trang trong “Reader's Digest” (không thấy ghi ở số nào, năm nào): "Những tiếng kêu đầu tiên rơi vào giấc ngủ của tôi, thật êm và thật dịu, như ánh sao chảy qua cây lá trong vườn. Thế rồi, những tiếng kêu tới gần hơn. Khi tôi bước ra khỏi lều thì chẳng còn hồ nghi gì nữa dù vẫn còn bóng đêm. Những cánh chim di. Chúng bay qua, đập cánh trên đầu tôi, và tôi lắng nghe cho tới khi chúng đã khuất, mới nhận thấy rằng những thớ thịt trên cánh tay tôi cũng săn lại, như thể tôi đang mơ đến đường bay của những cánh chim.”

Như vậy đó, đường bay của những cánh chim. Các nhà tâm lý học thì nói rằng một trong những chủ đề chính của các giấc mơ là thấy mình bay như chim. Bạn có nhớ lúc nhỏ cũng đã từng ước mơ cất cánh bay lên bầu trời xanh kia không? Nhìn đàn chim di thê sải cánh bay qua những vùng đất vùng trời, lòng những người trẻ rộn rang với ước mơ được như chim kia đi tìm hiểu thế giới bên kia đường chân trời.
Thiên di tìm nơi ẩn trú là hòa điệu của thiên nhiên, là nhịp thở của quả địa cầu -nếu ta có thể nói như vậy. Mà bạn biết không, trong số 8,600 chủng loại chim thì hầu hết đều có cuộc sống thiên di, từ cuộc di chuyển ngắn xuống dưới chân núi đến cuộc hành trình dài 22,000 dặm quanh vùng địa cực. Chẳng hạn con hét (wood thrush), chỉ mới có ba tháng tuổi, mà đã bay một đoạn đường dài tới hơn hai tuần lễ, thường là bay một mình vào ban đêm, từ một khu rừng của nước Mỹ đến rừng nhiệt đới (rain forest) Tikal của xứ Guatemala. Được biết phần lớn loài chim có tiếng hót đều thiên di vào ban đêm, ban ngày chúng nghỉ ngơi kiếm ăn. Bay đêm an toàn hơn bay ngày vì ít loài chim và thú săn mồi. Ngoài ra, bay đêm ít gió hơn và còn mát mẻ nữa. Vậy dưới trời thu đêm nay, em nằm trong chăn ấm, hãy mơ tưởng tới những đàn chim thiên di đang bay qua bầu trời không sao, có người yêu dấu đang thả hồn theo những cánh chim về bên em. Tonight I’ll be by your side.
Và rồi xuân tới, sẽ có hàng trăm triệu khúc ca chim rộn rã khắp bầu trời khi những sinh vật nhỏ bé này trở về từ phương Nam, tạo thành những nốt nhạc nhiều màu sắc ngang qua bầu trời. Và rồi những con sông đen màu cánh chim sẽ vạch lên không gian vô tận. Không phải bây giờ mà đã từ nhiều thế kỷ nay, con người đã biết tới đời sống thiên di của loài chim. Và, trong ý nghĩa đó, người và chim rất gần nhau trong bản hòa tấu khúc của thiên nhiên và nhịp bước bốn mùa.

Sâu đây, để tiếp tục cơn mơ của người và chim, Nguyễn xin giới thiệu với các bạn một cuốn phim ngắn về những đàn chim bay đi trốn rét. Le peuple migrateur (Đàn thiên di-tên tiếng Mỹ là Winged Migration) là bộ phim tài liệu về thiên nhiên nổi tiếng và được nhiều người yêu thích từ năm 2001. Nó chắp cánh cho giấc mơ được rời khỏi mặt đất bay lên bầu trời như loài chim...
Bộ phim mang chủ đề: đường bay phiêu diêu của những loài chim từ phương Bắc lạnh lẽo đến phương Nam tìm nắng ấm. Cái đường bay ấy khởi từ một con sếu vừa được một người nông dân giải thoát khỏi những mắt lưới mà nó vướng phải khi kiếm thức ăn trên một đầm lầy trên đường di trú. Nó bay đi và hẹn một ngày về. Trên suốt hành trình dài, những ngón chân nó còn dính một sợi dây lưới.

Và thế là đường bay khởi sự. Nó như những nốt nhạc đầu tiên của một hòa tấu khúc rộn ràng. Và người xem lập tức bị cuốn vào câu chuyện của những đàn chim ngỗng, sếu, cò, thiên nga,... với những con đường di trú ngoạn mục của chúng khắp hành tinh xanh. Đàn chim bay trên những chuyến hành trình đầy rủi ro nhưng cũng nhiều lãng mạn theo cách nhìn của con người. Này, bạn hãy xem: Những cồn cát trắng và đỏ trên hoang mạc, đại dương xanh màu hortensia, những rặng núi phủ đầy tuyết trắng, những cánh đồng phơi sắc vàng lúa đang mùa, những khúc sông thanh bình hay thung lũng bềnh bồng sương sớm... Tất cả khung cảnh sắc màu của sự sống trên mặt đất hiện ra dưới đường bay chao lượn của những bầy chim thiên di. Những chuyến bay, từng đàn từng đàn, dưới bầu trời mây xám đượm buồn ấy, chúng ta vẫn nghĩ là biểu tượng của tự do -thực ra đó là cuộc kiếm tìm và đấu tranh để sống còn trong thiên nhiên. Ở đó, câu chuyện cá thể và bầy đàn trong việc sắp xếp những "đội hình", thế bay trên bầu trời hoàn toàn không ngẫu nhiên mà là bài học kỳ diệu của tạo hóa qua cuộc sinh tồn.

Có lúc, người làm phim đã nhìn trái đất từ tầm nhìn và nhịp tim của loài chim trên hành trình đầy rủi ro này. Có tiếng súng vang lên từ một đồng cỏ xanh. Và ta thấy, ôi, một, hai, rồi ba... Những con chim lìa đàn, rơi rớt lại trên đường bay. Đàn chim tán loạn, xáo xác. Như vậy đó, cuộc sống tự do của loài chim là những cuộc hành trình đẹp nhưng mong manh. Gần 40 lãnh thổ quốc gia xuất hiện trong bộ phim Le peuple migrateur. Một trong những điều tạo hứng thú cho người xem là những cảnh quay các động tác của loài chim trong cuộc thiên di: Nhờ sự trợ lực của các khinh khí cầu, trực thăng và máy bay đủ loại, đoàn làm phim của Perrin đã quay được cảnh những những đàn ngỗng trời sải cánh, những con bồ nông (pelicans) đùa giỡn trên đỉnh sóng, những con chim trĩ màu xanh bay múa trên dòng Amazon của xứ Peru. Máy camera đã di động theo đàn chim. Có những đoạn phim ngẫu hứng về thiên nhiên Việt Nam đầy chất thơ được nhìn từ con mắt trên không của một bầy chim di trú. Em ơi, em mở Youtube ra, đánh vào mấy từ tựa đề của bản nhạc To Be By Your Side do Nick Cave hát là xem được cảnh chim bay qua dòng Sông Hương và ruộng đồng Việt Nam. Ôi, tuyệt vời! Bộ phim được thực hiện ròng rã trong gần bốn năm trời với một ê kíp 17 phi công, 450 người tham gia. Theo tường thuật của báo chí trên mạng, nhiều phi công phải liên tục "bay như chim" để làm bạn, bám theo các đàn chim di trú trong gần bốn năm trời, sống chung "nói chuyện" với những đàn chim trên những trạm dừng chân của chúng để có những cảnh trong phim (sequences) giàu cảm xúc.
Được biết, Jacques Perrin là bậc thầy về phim tài liệu thiên nhiên hiện nay. Bộ phim còn có sự hợp tác xuất sắc của đạo diễn Michel Debats, đạo diễn Cluzaud (từng làm phụ tá đạo diễn bộ phim L'Indochine - Đông Dương, làm tại Việt Nam).

Và giờ đây, em hãy nghe lại một lần nữa những tiếng dương cầm rơi rơi trên một con sông với những cánh chim trời lướt bay và rồi một tiếng hát rất “mâle”cất lên trong giai điệu của ca khúc To be by your side của Nick Cave: "Across the oceans / Across the seas,/ Over forests of blackened trees./ Through valleys so still we dare not breathe,/ To be by your side… And I know just one thing/ Love comes on a wing/ And tonight I will be by your side/ But tomorrow I will fly away/ Love rises with the day/ And tonight I may be by your side/ But tomorrow I will fly/ Tomorrow I will fly/ Tomorrow I will fly..." (Qua các đại dương dậy sóng / Qua những khu rừng xanh đen / Qua thung sâu vắng lặng / Anh tìm đến bên em… Và này, anh chỉ biết một điều/ là / tình yêu chúng ta đến trên một cánh bay/ Và đêm nay anh sẽ ở bên em/ Nhưng ngày mai anh sẽ bay xa.../ Tình yêu dậy cùng với ngày lên / Và đêm nay anh sẽ ở bên em / Nhưng ngày mai anh sẽ bay xa.../ Bay xa...). (Nguồn: Da Màu)

NXT