Thân phận làm báo ở đất nước dân chủ gấp vạn lần tư bản*

NGUYỄN TƯỜNG THỤY

Lằn ranh đỏ

Hội Nhà báo Việt Nam có khoảng 24 nghìn hội viên. Như vậy số người làm báo “lề đảng” phải nhiều hơn con số ấy, vì không phải cứ ai làm báo cũng là hội viên Hội Nhà báo Việt Nam.

Khi hành nghề, không những họ phải chịu ràng buộc bởi Luật báo chí, Luật An ninh mạng, điều này đã đành mà luôn luôn bị canh chừng bởi các cơ quan quản lý báo chí như Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và truyền thông, các bộ chủ quản và ủy ban tỉnh, thành phố. Những buổi giao ban định kỳ và sau đó được phổ biến đến từng phóng viên, đều định hướng mục tiêu tuyên truyền tới là gì, cấm đưa tin về những vấn đề gì. Nhiều khi sự chỉ đạo cụ thể tới mức không được gọi người này là ông, người kia là tiến sĩ cho dù là tiến sĩ thật.

Trừ quan chức làng báo và những nhà báo theo đảng hoặc những nhà báo yên phận để kiếm sống thì số nhà báo có tâm huyết với nghề, có lương tâm không phải là ít. Họ tìm cách len lỏi, lách ngòi bút sao cho đưa được nhiều tin trung thực tới độc giả nhất, khéo léo đưa ra những những lời bình tưởng như vu vơ hay qua cách giật tít tưởng như vô tình. Độc giả của họ thông minh lắm nên hiểu cả. Vì vậy đôc giả mới phân biệt được báo nào “ngoan”, báo nào gai góc. Những báo nào gai góc, thông tin kịp thời, trung thực, phong phú thì được độc giả đón nhận.

Có người làm báo luôn luôn viết trong phạm vi an toàn, mà an toàn nhất là nói theo lãnh đạo; có người tự bó đầu mình, không dám động chạm đến vấn đề gì gọi là nhạy cảm, có người giữ khoảng cách an toàn quá xa nhưng có người mạo hiểm thích đưa ngòi bút sát lằn ranh đỏ. Tuy nhiên, cái lằn ranh đỏ không bao giờ rõ ràng, lúc này khác, lúc kia khác, ông lãnh đạo này khác, ông lãnh đạo kia khác, thậm chí cùng một ông nhưng thần kinh lại lúc nguội lúc nóng, chẳng biết đâu mà lần.

Khi báo chí vượt qua lằn ranh đỏ

Vì cái lằn ranh đỏ mơ hồ ấy mà báo chí thi nhau bị xử phạt. Thật khó mà tìm một tờ báo nào chưa từng bị xử phạt, có lẽ chỉ trừ báo... Nhân Dân.

Hình phạt có thể là phạt tiền, có thể là bị đình bản có thời hạn hoặc vĩnh viễn, hoặc cả hai.  Hình phạt đình bản tàn khốc hơn, bởi suốt thời gian bị đình bản, phóng viên, biên tập viên không biết làm gì để sống, nhất là bị bó tay trong khi luôn bứt rứt bởi máu nghề nghiệp.

Xin nêu ra vài con số làm ví dụ:

- Tháng 9/2014 có 10 cơ quan báo chí bị xử phạt với tổng số tiền 450 triệu đồng.

- Tháng 10/2016, có 56 cơ quan báo chí bị xử lý vi phạm do thông tin về nước mắm nhiễm thạch tín quá mức cho phép.

- Năm 2017 có 55 cơ quan báo chí bị phạt với số tiền hơn 1 tỷ đồng

Những vụ bị phạt cụ thể có thể kể đến:

- Tháng 10/2006, tạp chí Kinh Doanh và Sản Phẩm bị đình bản và thu hồi giấy phép hoạt động, lý do không thực hiện đúng tôn chỉ ghi trong giấy phép hoạt động.

- Tháng 10/2006, báo Thời Đại và báo Công Lý bị đình bản 1 tháng vì đăng bài liên quan đến đồng tiền Việt Nam làm bằng chất liệu polymer.

- Tháng 5/2009, báo Du Lịch bị đình bản 3 tháng vì đã cho đăng những bài nhạy cảm như bài Tản mạn cho đảo xa (của Trung Bảo), “Ải Nam Quan”, bóng gió nói đến chủ quyền của Tổ quốc.

- Tháng 8/2014, báo điện tử Trí thức trẻ bị phạt 207 triệu đồng, đình bản 3 tháng vì đăng bài "gái miền Tây và ba chữ N nổi danh thiên hạ".

- Tháng 2/2015, báo Người cao tuổi bị phạt số tiền gần 700 triệu đồng, do bị buộc lắm tội như ra báo điện tử nhưng không phép, thông tin sai sự thật, cải chính không đúng quy định, vi phạm quy định quảng cáo... nhưng có lẽ tội chính là bị cáo buộc vu khống, xuyên tạc, xúc phạm uy tín danh dự của cơ quan, tổ chức cá nhân. Có lẽ đây là vụ bị phạt tiền nặng nhất trong giới báo chí.

- Tháng 7/2015, báo Đời sống Pháp luật bị phạt 30 triệu đồng và bị đình bản 2 ấn phẩm là “Người đưa tin” và “Công lý trái tim” trong 3 tháng do đăng bài có liên quan đến tiểu sử ông Phùng Quang Thanh khi đó là Bộ trưởng Quốc phòng.

- Tháng 10/2016, Báo điện tử Tầm nhìn bị đình bản 3 tháng vì vi phạm quy định trong giấy phép hoạt động báo chí điện tử; không thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích

- Tháng 11/2016, báo Người đưa tin bị phạt 20 triệu đồng vì viết 2 bài liên quan đến formosa và 2 bài nhạy cảm khác bị cho là sai sự thật.

- Cũng trong tháng 11/2016, 14 cơ quan báo chí cùng dính chùm và bị phạt mỗi báo 10 triệu đồng vì cùng đưa tin một cậu bé 11 tuổi tự tử do không có áo mới đến trường.

- Tháng 7/2017, báo Pháp luật TP.HCM bị xử phạt 60 triệu đồng. Cùng vụ này Pháp luật Tp HCM có 2 tờ báo khác “chia lửa” là Người lao động bị xử phạt 30 triệu đồng, Thanh niên bị phạt 15 triệu. Ba tờ báo này đều dính đến vụ đăng tin doanh nghiệp tặng 2 xe Lexus cho Tỉnh ủy, Ủy ban tỉnh Cà Mau.

- Tháng 7/2017 báo Diễn đàn doanh nghiệp bị xử phạt 15 triệu đồng vì đăng bài "Sản phẩm FAZ: Cấp phép một đằng, quảng cáo một nẻo"

- Tháng 10/2017, tạp chí Kinh Doanh và Sản Phẩm bị đình bản và thu hồi giấy phép hoạt động. Lý do là tạp chí đã không thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích ghi trong giấy phép hoạt động.

- Tháng 10 năm 2017, báo Sức khỏe cộng đồng bị đình bản 3 tháng, lý do nội bộ mất đoàn kết, không bảo đảm điều kiện hoạt động.

- Tháng 11/2017, Báo điện tử Người đưa tin bị xử phạt 140.000.000 đ, chuyên trang Phụ nữ và Đời sống của báo này bị đình bản 3 tháng.

- Tháng 11/2017, tạp chí điện tử Nhà quản lý bị phạt 40 triệu đồng, bị đình bản 3 tháng và thu hồi Giấy phép hoạt động đối với chuyên trang Quản lý bán lẻ do đăng bài viết "Bình Phước: Báo chí đứng bên lề công cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng?"

- Ngược lại thời gian xa hơn, có thể nêu ra, năm 1992 bà Vũ Kim Hạnh bị cách chức Tổng Biên tập báo Tuổi trẻ vì cho đăng lá thư của ông Hồ Chí Minh gửi vợ là bà Tăng Tuyết Minh. Báo Người Hà Nội năm 1994 bị đình bản 1 tháng vì viết bài về những khó khăn chuyển đổi nghề nghiệp của làng pháo Bình Đà khi có chỉ thị cấm pháo của thủ tướng.

Ngoài ra, còn nhiều phóng viên, nhà báo bị đuổi việc hoặc bị chấm dứt hợp đồng, thậm chí sa vào vòng lao lý. Điển hình là các Nhà báo Nguyễn Việt Chiến (Thanh niên), Nguyễn Văn Hải (Tuổi trẻ), Nguyễn Đắc Kiên (Gia đình & Xã hội), Lê Duy Phong (Giáo dục Việt Nam), Hoàng Khương (Tuổi trẻ), Kim Quốc Hoa (Người cao tuổi)... đã gây xôn xao dư luận một thời.

Những vụ bị xử phạt vừa nêu không mang tính thống kê mà chỉ là những ví dụ.

Những sai phạm của báo chí không phải tất cả đều oan ức như thông tin sai sự thật và các vi phạm khác. Cơ quan quản lý báo chí thường là giáng đòn nặng nề mà nhiều khi chỉ đính chính, xin lỗi là được, thậm chí còn hình sự hóa những quan hệ dân sự.

Nhưng điều này còn đáng nói hơn. Đó là những thông tin dù đúng nhưng bị coi là thiếu nhạy cảm về chính trị, không phù hợp định hướng hoặc đưa nhiều thông tin về mặt trái của xã hội. Có nghĩa rằng, dù nói đúng nhưng vẫn ăn đòn như chơi. Đó là nỗi oan nghiệt của nền báo chí định hướng.

(Còn tiếp)

==========

* "Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, biết kế thừa những tinh hoa dân chủ của các Nhà nước pháp quyền trong lịch sử và đã, đang phát triển lên tầm cao mới, khác hẳn về bản chất và cao hơn gấp vạn lần so với dân chủ tư sản...”

(Nguyễn Thị Doan phát biểu khi đang làm Phó Chủ tịch nước)