Câu chuyện cái vỉa hè (P.2)

Song Chi.

Vả chăng, nếu chỉ có mỗi quận 1 dẹp vỉa hè mà các quận khác không dẹp thì thành phố cũng chả đẹp, chả văn minh được. Lẽ ra trước khi làm ông Hải nên bàn với các ông lãnh đạo các quận khác để cùng tiến hành trên cả thành phố thì hơn.

Ngay khi cả Sài Gòn dẹp vỉa hè mà các thành phố lớn nhỏ khác vẫn còn tồn tại tình trạng này thì cũng không đồng bộ. Chưa kể liệu có xảy ra tình trạng “bắt cóc bỏ đĩa” như đã từng xảy ra rất nhiều lần trước kia? Báo chí cũng đã có hàng loạt bài nêu lên nỗi lo ngại này và cho rằng muốn tình trạng “bắt cóc bỏ đĩa” không xảy ra thì phải thường xuyên giám sát, kiểm tra, xử phạt rất nghiêm, thói quen nào rồi cũng cần phải tập một thời gian dài. (“Lập lại trật tự đô thị: Không xử lý kiểu 'bắt cóc bỏ đĩa', Pháp Luật Việt Nam)

Chỉ có điều, khi người dân không có đường mưu sinh thì rồi người ta cũng sẽ tìm cách này cách khác để bám lấy lề đường mà thôi. Hãy nghe kinh nghiệm của Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu:

“…Thời điểm đó ông Lý Quang Diệu cho rằng không thể “làm sạch” thành phố bằng cách di dời những người bán hàng rong hay những taxi bất hợp pháp trong nhiều năm. Điều này chỉ xảy ra sau năm 1971, khi chính phủ tạo ra được nhiều việc làm, luật pháp mới có thể thi hành.

“Chúng tôi cấp giấy phép kinh doanh cho những người bán hàng rong và chuyển họ từ lề đường vào trung tâm dành cho những người bán hàng rong với hệ thống nước, cống rãnh và chỗ đổ rác. Mãi đến đầu những năm 80, chúng tôi mới tái ổn định tất cả những người bán hàng rong”…

…Cũng có thời báo chí nước ngoài từng nhạo báng lệnh cấm ăn kẹo cao su để giữ sạch đường phố của Chính phủ Singapore và gọi đây là “nhà nước vú em”. Đáp lại bằng thái độ tự tin, ông Lý Hiển Long cho rằng nếu không nỗ lực thuyết phục dân chúng thay đổi cách sống thì hẳn Singapore sẽ là một xã hội thô lỗ hơn, khiếm nhã hơn, tục tĩu hơn.

“Chúng tôi không được coi là một xã hội có học thức, có văn hóa nếu chúng tôi không xấu hổ để bắt đầu cố gắng trở thành một xã hội có học thức, có văn hóa trong thời gian ngắn nhất có thể. Đầu tiên, chúng tôi giáo dục và hô hào dân chúng. Sau khi chúng tôi đã thuyết phục và lôi kéo được số đông, chúng tôi lập pháp để trừng phạt những thiểu số ngoan cố. Điều này đã khiến Singapore trở thành một môi trường sống thú vị hơn. Nếu đây là một "nhà nước vú em” thì tôi tự hào vì đã được nuôi dưỡng nó”, ông viết trong hồi ký. (“Chuyện Thủ tướng Lý Quang Diệu xử lý bán hàng rong, kinh tế vỉa hè đến bài học cho Việt Nam”, CafeF) 

(Thật đáng buồn vì từng có một thời ông Lý Quang Diệu nhìn sang Sài Gòn trước năm 1975 và ước gì Singopore rộng như Sài Gòn, phát triển như Sài Gòn, còn bây giờ thì Singapore bỏ xa lắc Việt Nam và đến lượt VN tối ngày mơ được như Singapore!)

Thứ hai, cái não trạng chỉ thấy cái trước mắt, chỉ giải quyết cái gốc mà không giải quyết tận gốc rễ vấn đề. Chuyện lấn chiếm vỉa hè do ý thức tôn trọng luật pháp kém, cái đó có thể uốn nắn, giống như thói quen đốt pháo hay dừng đèn đỏ đã phải mất một thời gian vậy.

Nhưng quan trọng hơn người dân lấn chiếm vỉa hè để kinh doanh buôn bán vì họ không có con đường nào khác để mưu sinh. Ở Sài Gòn này dễ cũng có đến một, hai triệu là ít, người nghèo thành thị sống bám vào cái vỉa hè, vào gánh hàng rong, dịch vụ nhỏ các loại. Nhất là những người nhập cư từ các tỉnh thành, vùng quê từ Nam ra Bắc đổ về Sài Gòn để kiếm sống bằng một gánh đậu hũ, xe mì gõ, xe bắp xào, bánh tráng trộn…và đủ các loại thức ăn vặt khác.

Phía sau mỗi một xe bánh mì, xe hủ tiếu gõ, gánh hàng rong là những câu chuyện, những số phận, là bao nhiêu mảnh đời sống bám vào đó, miếng cơm miếng thuốc cho cha mẹ già ở quê, chi phí sửa lại mái nhà dột nát ở quê, tiền sữa cho tới tiền học đại học cho con …tất cả trông vào cái xe bánh mì, gánh xôi, xe hủ tiếu dạo…nhỏ bé.

Ở các nước văn minh, tự do dân chủ, nhà nước lo cho dân đủ thứ. Đi học trung học thì miễn phí. Học đại học thì mượn tiền nhà nước sau ra đi làm trả. Thất nghiệp thì có các chương trình au sinh xã hội, các chương trình hỗ trợ tìm kiếm việc làm. Đau ốm thì vào bệnh viện miễn phí. Già có tiền già. Tàn tật thì nhà nước nuôi cả đời.

Còn ở VN, nhà nước này có lo được cho dân cái gì? Cho nên người dân từ già đến trẻ, từ khỏe mạnh đến tàn tật phải tự bươn chải và nếu không có nghề nghiệp, bằng cấp (mà ngay Cử nhân, Thạc sĩ…bây giờ cũng thất nghiệp đầy dẫy), không có vốn lớn, nếu ở quê làm ruộng cũng không đủ sống, thỉ lẽ đương nhiên là người ta phải đổ về các thành phố lớn và lao ra đường.

Sống bám vào vỉa hè chỉ là nghĩa đen. Cái nghĩa bóng trong cách sống phổ biến của đa số người Việt dưới “triều đại Hồ Chí Minh rực rỡ quang vinh” là sống ngoài lề. Lương công nhân viên chức không đủ sống thì làm ăn thêm bên ngoài, đi dạy thêm, kinh doanh thêm, quan chức thì móc ngoặc, làm ăn trong bóng tối, ngoài luồng…Điều đó càng phản ánh thực tế là hệ thống kinh tế cho tới khung lương bổng của nước này có vấn đề, và sự bất lực của nhà cầm quyền đã không thể đem lại cho nhân dân một cuộc sống no ấm, sống được bằng chính đồng lương và sức lạo động của họ.

Khi đã không lo được cho dân mà chỉ toàn làm khó cho dân thì nhà nước đó là nhà nước gì?

Trở lại với chuyện dẹp vỉa hè, như nhiều người cũng đã chỉ ra, trước khi dẹp vỉa hè phải giải quyết chuyện mưu sinh cho dân. Dẹp vỉa hè không làm cho quận 1 hay Saigon trở thành Singapore thu nhỏ được.

Nhà báo, facebooker Mạnh Kim gay gắt: “Sài Gòn không thể biến thành Singapore chỉ bằng việc dọn sạch vỉa hè, ngay cả khi chiến dịch dọn dẹp được thực hiện bằng biện pháp tử tế chứ không phải bằng trò đập phá vô tội vạ. Thật ngu xuẩn khi cho rằng một căn nhà nát, bằng việc dọn sạch, có thể biến thành biệt thự. Singapore đã sạch đẹp không chỉ nhờ việc dọn dẹp sự lôi thôi nhếch nhác mà nó đã trở nên sang trọng và bóng lộn nhờ một thể chế sạch, một chính quyền sạch, một hệ thống công quyền sạch, nơi có những công bộc liêm chính không bao giờ đủ giàu để đeo đồng hồ Patek Philippe và xài điện thoại Vertu. Thật méo mó khi so sánh hoặc lấy Singapore “làm chuẩn”, một khi quan chức còn chưa hiểu luật quản trị hành chính và chính sách công là cái gì. Muốn trở thành Singapore, hãy xây dựng một chính quyền như Singapore đi đã. Hãy ngưng cái lối lấy hình ảnh một chính quyền đàng hoàng để làm hình mẫu bất xứng cho lối hành xử ngu dốt của một chính quyền ngu dốt!”

Khi cái gốc rễ của vấn đề là chế độ độc tài tham nhũng thối nát này chưa được dẹp bỏ thì mọi việc làm lặt vặt khác chỉ là giải quyết cái phần ngọn, giải quyết tạm thời, dẹp tệ nạn này thì sẽ lại có tệ nạn khác nảy sinh, thế thôi.

Và cuối cùng, người viết bài này muốn nói thêm một điều nữa. VN là một trong những quốc gia có nền văn hóa ẩm thực nói chung và ẩm thực đường phố nói riêng vô cùng phong phú, thuộc hàng ngon trên thế giới. Đã từng đi qua nhiều thành phố thuộc nhiều quốc gia, người viết cho rằng dân tộc nào còn có chợ, có văn hóa ẩm thực đường phố ngon là may mắn, là hạnh phúc. Có những quốc gia như các nước Bắc Âu chẳng hạn, không có chợ mà cũng chẳng có ẩm thực đường phố.

Dẹp vỉa hẻ, nhưng nên tìm cách để bà con có chỗ buôn bán, tiếp tục những món ăn đường phố làm mê hồn du khách khắp nơi, chứ không nên dẹp luôn và tính chuyện cho người dân kinh doanh qua mạng như một quan chức nào đó có “sáng kiến”. Bởi vì bán hàng online là chuyện khác, còn ẩm thực đường phố là chuyện khác, có cả một nền văn hóa, lối sống…nằm trong đó. Thay vì cứ cái gì không làm được, quản được là dẹp, là cấm, hãy suy nghĩ cách giữ lại những "tài sản" vô hình và hữu hình, ít ỏi của VN.