Cải cách thể chế : liệu có hy vọng ?

Nhân việc xuất hiện của các khuyến nghị và các hoạt động liên quan đến vấn đề cải cách thể chế, trong thời gian gần đây, ta thử đặt ra câu hỏi này : chính quyền đương nhiệm có ý định cải cách thể chế không ? Dĩ nhiên, câu hỏi này chỉ liên quan đến chính quyền đương nhiệm.

Để tìm câu trả lời, cần nhìn lại những gì mà chính quyền đã làm, những sự kiện đã diễn ra trong xã hội.

Tôi tạm loại bỏ ra ngoài các sự kiện liên quan đến thành phần « lề trái » , các thành phần bị chính phủ xem là « phản động », hay các thành phần bị xếp vào loại « cực đoan ». Bởi nếu xét các thành phần này thì có vẻ tuyệt vọng, chẳng có dấu hiệu nào cho thấy có thể cải cách. Đàn áp và bắt bớ vẫn đều đặn diễn ra theo chu kỳ. Ấn tượng kinh hoàng về cái tết bắt bớ đọa đày vừa qua chắc vẫn còn ám ảnh người dân ít nhiều. Cho đến gần đây nhất, máu những người bất đồng chính kiến vẫn tiếp tục nhuộm thắm mặt đường. Mới đây thôi, GS Huệ Chi còn bị tịch thu hộ chiếu, cấm xuất cảnh, theo một cách thức... vi phạm pháp luật trắng trợn.

Vì thế, dưới đây tôi chỉ tập trung khảo sát khu vực chính thống, nghĩa là khảo sát những người hoàn toàn thuộc về hệ thống và làm việc trong hệ thống chính thống, đồng thời một số sự việc, sự kiện được đề cập trên báo chính thống (để giải thích rõ hơn vì sao, chỉ cần lấy một ví dụ : vụ tịch thu hộ chiếu của GS Huệ Chi dĩ nhiên không thể tìm thấy trên báo chính thống). Và chỉ xét trong khoảng thời gian hai năm gần đây, kể từ năm 2013.

-Tháng 11/2013, Quốc Hội thông qua Hiến pháp 2013. Trong đó, điều 4 quy định Đảng cộng sản Việt Nam là « lực lượng lãnh đạo Nhà nước và Xã hội » ; điều 51 quy định : « Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa [...]; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo”; điều 53 quy định đất đai là “tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý.”

-Tháng 5/2013 Nhã Thuyên mất việc.

-Tháng 3/2014 Nhã Thuyên bị buộc phải nhận quyết định thu hồi bằng thạc sĩ và hủy luận văn.

Nhã Thuyên là một gương mặt có triển vọng trong lớp người trẻ làm nghiên cứu văn học ở Đại học Sư phạm Hà Nội. Bị mất việc, hủy bằng và hủy luận văn vì nghiên cứu một hiện tượng văn học bên lề.

-Tháng 3/2014 Nguyễn Thị Bình bị buộc thôi việc, trước thời hạn theo quy định mà quyền lao động hiện hành của Việt Nam cho phép.

Nguyễn Thị Bình là người hướng dẫn luận văn Nhã Thuyên, PGS văn học Việt Nam, bị buộc thôi việc chỉ vì hướng dấn luận văn Nhã Thuyên, không có lý do gì khác.

-Tháng 5/2014 Bộ giáo dục ra thông tư 15/2014/TT-BGDDT, với điều 30 quy định về việc thẩm định luận văn thạc sĩ, điều mà trước đó chưa hề tồn tại trong luật giáo dục, đặc biệt quy định rõ là " Tác giả luận văn, người hướng dẫn, thành viên hội đồng đánh giá luận văn không tham dự phiên họp của hội đồng thẩm định". Thông tư này cho phép vô hiệu hóa bất cứ luận văn nào, bất cứ hội đồng khoa học nào, và hợp pháp hóa việc bóp nghẹt tự do nghiên cứu. Thông tư này thực chất là một sự đàn áp tự do giảng dạy và tự do nghiên cứu ở đại học bằng luật pháp.

-Tháng 7/2014 Nguyễn Đăng Trừng, chủ nhiệm Đoàn luật sư Tp HCM bị khai trừ đảng. Sau đó mất chức chủ nhiệm Đoàn luật sư.

Đảng quy tội cho ông Trừng : « Xem nhẹ vai trò của Đảng đoàn đối với hoạt động của Đoàn Luật sư Thành phố », « tự ý ký 4 văn bản để phản bác ý kiến chỉ đạo của Ủy ban Nhân dân Thành phố, của Liên đoàn Luật sư Việt Nam ».

Nhưng ông Nguyễn Đăng Trừng giải thích trong thư ngỏ : « tôi bị kỷ luật chỉ vì một lý do duy nhất là đã kiên quyết bảo vệ dân chủ và sự tự quản, độc lập của Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh, ngoài ra không có bất cứ lý do nào khác. »

- 4/9/2014, Ban kinh tế trung ương ban hành « Danh mục bí mật nhà nước mức độ tuyệt mật, tối mật », theo đó các dạng tài liệu sau đây đột nhiên trở thành bí mật tối mật, tuyệt mật của quốc gia :

-Tài liệu về dự trữ ngân sách và các khoản thu, chi đặc biệt của Đảng. Tài liệu thực hiện nhiệm vụ quốc tế về công tác tài chính đối với các Đảng, các tổ chức chính trị nước ngoài có quan hệ với Đảng Cộng sản Việt Nam.

-Văn bản có ý kiến chỉ đạo trực tiếp (bút tích) của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước với Ban Kinh tế Trung ương theo chức năng, nhiệm vụ được giao.

-các ý kiến tham gia góp ý của Ban Kinh tế Trung ương với các cơ quan có thẩm quyền trong việc bổ nhiệm, khen thưởng, kỷ luật đối với cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý thuộc khối kinh tế - xã hội theo phân công, phân cấp.

-tin, tài liệu liên quan đến các vấn đề lịch sử chính trị, kiểm điểm công tác của các đồng chí lãnh đạo Ban Kinh tế Trung ương các khóa chưa công bố hoặc không công bố.

-6/10/2014, trong buổi tiếp xúc cử tri Hà Nội, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu : « đánh con chuột nhưng mà đừng để vỡ bình”. Dĩ nhiên, cái bình của ông chính là thể chế.

- 05/02/2015 : Bộ Chính trị thông qua “Quy chế bầu cử ứng cử tại Đại hội XII Đảng Cộng Sản Việt Nam” theo quyết định 244/QĐ/TW. Quy chế này gây ra nhiều phản ứng của đảng viên do sự gia tăng tính chất độc đoán và chuyên quyền, kể cả so với chính điều lệ đảng. Một ví dụ, khoản 1 điều 13 quy định : « Cấp ủy viên cấp triệu tập đại hội không được đề cử nhân sự ngoài danh sách do cấp ủy đề cử; không được ứng cử và nhận đề cử nếu không có tên trong danh sách đề cử của cấp ủy”.

-Tháng 5/2015 :

-4/5/2015 : trong Diễn văn khai mạc Hội nghị Trung ương XI, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng xác định tiêu chí nhân sự : « kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tuyệt đối trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ».

-11/5/2015 : Kim Quốc Hoa, Tổng biên tập báo Người cao tuổi, bị khởi tố.

Kim Quốc Hoa lãnh đạo tờ báo chống tham nhũng có tiếng tăm nhất ở Việt Nam trong hệ thống báo chí chính thống.

 -12/5/2015, trong cuộc họp Quốc hội bàn về Dự thảo luật trưng cầu dân ý, theo tường luật của Thời báo Kinh tế Sài Gòn, Chủ nhiệm Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Ksor Phước, cho rằng không thể trưng cầu dân ý về quyền lãnh đạo của Đảng và các vấn đề liên quan đến Nhà nước và lãnh thổ quốc gia. Và « Ý kiến của ông Phước được hầu hết các đại biểu có cơ hội phát biểu tại phiên họp đồng tình ».

-Ngày 5/5/2015, trong Đại hội Nhà văn khu vực Tp Hồ Chí Minh, theo chỉ đạo của lãnh đạo Hội Nhà Văn Việt Nam (HNVVN), chín nhà văn có thành tựu bị gạch tên khỏi danh sách tham dự đại hội nhà văn toàn quốc. Ngày 3/6/2015, HNVVN, phối hợp với Hội đồng Lý luận Phê bình Văn học nghệ thuật Trung ương, tổ chức « Tọa đàm về tự do sáng tạo trong văn học nghệ thuật », để « đào sâu phân tích khái niệm tự do trong sáng tạo nghệ thuật và việc quản lý của nhà nước với sự tự do này như thế nào ». Theo tường thuật của website VanVN.Net, cơ quan ngôn luận của HNVVN, có đủ loại ý kiến về tự do sáng tạo, trong đó có ý kiến này thật điển hình cho cái gọi là « tự do sáng tạo kiểu HNVVN » : « Chúng ta phải có sự tự do đồng bộ giữa nhà quản lý và nghệ sĩ, tuyệt đối cấm chỉ sự suy diễn, một căn bệnh trầm trọng trong xã hội hiện nay ». Trong một câu vừa có « tự do » vừa có « tuyệt đối cấm chỉ » !!!

-28/5/2015, Bộ Thông tin – Truyền thông tổ chức « Hội thảo góp ý xây dựng luật báo chí ». Dự thảo luật báo chí mới với những quy định cụ thể về "Những nội dung và hành vi bị cấm trong hoạt động báo chí". Trong đó, cấm thông tin về « bí mật đời tư cá nhân và bí mật khác mà pháp luật Việt Nam quy định; thông tin sai sự thật, xuyên tạc lịch sử; phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, anh hùng dân tộc; thông tin không phù hợp với lợi ích của đất nước và nhân dân.. »

Tháng 6/2015 :

-Tối 13/6/2015, trong Lễ Tuyên dương Cháu ngoan Bác Hồ toàn quốc lần thứ VIII, Chủ tịch nước khuyến khích các « cháu ngoan Bác Hồ »  cần « thực hiện tốt hơn nữa “Năm điều Bác Hồ dạy”, gương mẫu đi đầu trong các hoạt động, phong trào thi đua của Đội thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh ».

Ngoài ra cũng cần biết thêm là những tháng đầu năm 2015, TS Hoàng Chí Bảo đã đi khắp các tỉnh để làm một tua dài hơi giảng dạy chuyên đề nhằm phục vụ phong trào « Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh ». Trên youtube có thể nghe và xem trực tiếp GS-TS Hoàng Chí Bảo rao giảng ở đâu, những gì, giọng điệu trầm bổng, cảm động và ngưỡng mộ ra sao.

Những sự kiện này cho ta thấy những gì ? Các phân tích sẽ được triển khai trong một bài khác. Sẽ rất quý báu nếu quý độc giả có thể cung cấp những sự kiện khác cùng loại mà tôi chưa có điều kiện tập hợp ở đây.

Paris, 16/6/2015

Nguyễn Thị Từ Huy